वाफेवर चालणारे इंजिन
औद्योगिक क्रांतीचे प्रतीक म्हणजे वाफेवर चालणारे इंजिन.
या इंजिनात १७१२ साली सुधारणा केली ती इंग्लंडच्याच थॉमस न्यूकोमेन याने. न्यूकोमेनने त्याच्या इंजिनात एक दट्टय़ा बसवलेला सिलिंडर वापरला. सिलिंडरखालीच बसवलेल्या टाकीतले पाणी उकळून त्याची सतत वाफ होत असे. ही वाफ एका स्वयंचलित झडपेमार्गे सिलिंडरमध्ये शिरून त्यातील दट्टय़ा वर ढकलला जात असे. त्यानंतर ही वाफ थंड केल्यावर तिचे पाण्यात रूपांतर होई आणि सिलिंडरमधील दाब कमी होऊन दट्टय़ा खाली येत असे. दट्टय़ाच्या या हालचालींद्वारे, तरफेमार्फत पंप चालवला जाऊन खाणीतील पाणी उपसता येत असे. परंतु या इंजिनात वाफेचे द्रवीभवन होताना, दट्टय़ाचा सिलिंडर बराच गरम राहात असे. त्यामुळे या इंजिनाचीही कार्यक्षमता खूप कमी होती.
जेम्स वॉटने १७६५ मध्ये या इंजिनात वाफेचे द्रवीभवन करण्यासाठी, वेगळी टाकी वापरली. ही टाकी बाष्पीभवन करणाऱ्या टाकीपासून दूर असल्याने, तिचे तापमान कमी होते. यामुळे वाफेचे पाण्यात रूपांतर जास्त सहज होऊ लागले व उष्णता फुकट न गेल्यामुळे कोळशाचा वापर निम्म्यावर आला. त्यांनर जेम्स वॉट यानेच केलेल्या बदलामुळे, या इंजिनाच्या दट्टय़ाच्या हालचालीद्वारे चाक फिरविणेही शक्य झाले. यानंतर विविध सुधारणा होऊन, या इंजिनाने खाणींमधून वस्त्रोद्योगासारख्या विविध उद्योगांत प्रवेश केला. तसेच रेल्वे उद्योगाचाही पाया घातला तो याच इंजिनाने!
– शशिकांत धारणे
मराठी विज्ञान परिषद,
वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२
office@mavipamumbai.org
First Published on February 25, 2019 12:03 am
Web Title: steam engine
No comments:
Post a Comment