कुतूहल : कांस्ययुगाचा काळ
मेसोपोटेमियाच्या जवळ, हल्लीच्या तुर्कस्तानच्या भागात कथिलाचे खनिज मोठय़ा प्रमाणावर आढळत असे.
तांब्यात कथिल मिसळले की तयार होणाऱ्या मिश्रधातूची ताकद आणि काठीण्य वाढतेच, पण तांब्याचा वितळणिबदूही कमी होतो. यामुळे वितळलेला मिश्रधातू साच्यामध्ये सहजपणे ओतता येतो आणि तो पसरतोही चटकन. त्यामुळे तांब्याच्या मानाने कांस्याचे ओतीवकाम अधिक सुलभतेने करता येई. मात्र कांस्य निर्माण करण्यासाठी कथिलाची वेगळी निर्मिती करून ते वितळलेल्या तांब्यामध्ये मिसळावे लागे. तांब्याची खनिजे जशी पृथ्वीवर मोठय़ा प्रमाणात आढळतात, तितक्या प्रमाणात कथिलाची खनिजे आढळत नाहीत. त्यामुळे जिथे कथिल उपलब्ध नव्हते, त्या ठिकाणी ब्राँझचा वापर काहीसा नंतरच सुरू झाला असावा.
मेसोपोटेमियाच्या जवळ, हल्लीच्या तुर्कस्तानच्या भागात कथिलाचे खनिज मोठय़ा प्रमाणावर आढळत असे. आज त्या भागात जमिनीखाली जे बोगद्यांचे जाळे आढळते, ते म्हणजे त्या काळातल्या कथिलाच्या खाणी असाव्यात. कथिलाच्या या उपयुक्ततेमुळे जिथे कथिलाच्या खनिजाचे साठे होते, तिथून त्याचा व्यापारही सुरू झाला. इंग्लंडमधील आजच्या कार्नवॉल भागात आणि फ्रान्सच्या ब्रिटनी भागात कथिलाची खनिजे सापडतात. युरोपाचा कथिलाचा पुरवठा प्रामुख्याने या दोन खाणींमधून होत असे. चीनमधल्या कांस्याच्या निर्मितीसाठी आजच्या म्यानमारमधून कथिल जात असे. जागतिक व्यापारास अशा प्रकारे इ.स.पूर्व ३०००च्या सुमारास सुरुवात झाली ती या कांस्याच्या निर्मितीमुळे!
– योगेश सोमण
मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२
office@mavipamumbai.org
First Published on January 10, 2019 2:02 am
Web Title: bronze age bronze era
No comments:
Post a Comment