शब्दबोध : घट्टकुटी प्रभात न्याय
घट्ट म्हणजे जकात. कुटी म्हणजे झोपडी. घट्टकुटी म्हणजे जकात नाका. प्रभात म्हणजे पहाट हे आपल्याला माहीतच आहे.
लोकसत्ता टीम |
April 4, 2019 12:05 am
(संग्रहित छायाचित्र)
संस्कृतमध्ये जे अनेक मजेशीर न्याय आहेत त्यातलाच एक म्हणजे घट्टकुटी प्रभात न्याय. हे नाव ऐकून ‘हे नेमके काय?’ असा प्रश्न अनेकांना पडेल. हा फार जुना आणि संस्कृत साहित्यातील न्याय आहे.
घट्ट म्हणजे जकात. कुटी म्हणजे झोपडी. घट्टकुटी म्हणजे जकात नाका. प्रभात म्हणजे पहाट हे आपल्याला माहीतच आहे. सध्या अनेक शहरांतील जकात रद्द झाली आहे, पण काही वर्षांपूर्वी सर्व नगरांत आणि शहरांत प्रवेश करताना मालावर जकात द्यावी लागे. त्या वेळी ‘इतक्या लाखांची जकात चुकवलेला मालट्रक पकडला’ अशा तऱ्हेच्या बातम्या वर्तमानपत्रांत वाचायला मिळत. जकात चुकविण्याची प्रवृत्ती त्यातून दिसून येई. पण गंमत म्हणजे ही प्रवृत्ती आजकालचीच नाही तर फार पुरातन आहे. कारण जकातीची परंपराही तितकीच जुनी आहे. जकात चुकविण्यासाठी हल्ली जशा युक्त्या योजल्या जातात, तशाच पूर्वीही योजल्या जात. पूर्वी व्यापारी आपला माल बैलगाडय़ांतून वाहून नेत. जकात नाका टाळण्यासाठी सहसा रात्री प्रवास करत, तेदेखील आडमार्गाने. पण कित्येकदा गंमत काय व्हायची की, आडमार्गाचा रस्ता चुकायचा. मग रात्रभर अंधारात भरपूर हिंडल्यावर पहाटेच्या प्रकाशात गाडी हमरस्त्याला लागायची आणि नेमका जकात नाकाच समोर दृष्टीस पडायचा. हाच तो घट्टकुटी प्रभात न्याय. मूळ उद्देश फसणे, असफल होणे हा या न्यायाचा अर्थ.
First Published on April 4, 2019 12:05 am
Web Title: article on word sense
No comments:
Post a Comment