प्रश्नवेध यूपीएससी : आधुनिक जगाचा इतिहास
आधुनिक जगाचा इतिहास
(संग्रहित छायाचित्र)
आजच्या लेखामध्ये आपण आधुनिक जगाचा इतिहास या घटकावर २०१३ ते २०१८ मध्ये विचारण्यात आलेल्या प्रश्नांचा आढावा घेणार आहोत.
“Latecomer” Industrial revolution in Japan involved certain factors that were markedly different from what west had experience.’’
‘‘उशिराने सुरू झालेल्या जपानमधील औद्योगिक क्रांतीमध्ये निश्चित काही असे घटक होते जे पश्चिमेतील देशांच्या अनुभवापेक्षा खूपच भिन्न होते.’’ विश्लेषण करा. (२०१३, १० गुण आणि २०० शब्द मर्यादा.)
“africa was chopped into states artificially created by accident of European competition. Analyse.’’
‘‘युरोपिय प्रतिस्पर्धीयांच्या आघातामुळे आफ्रिकेचे छोटय़ा छोटय़ा कृत्रिमरीत्या निर्मित राज्यामध्ये तुकडे करण्यात आले.’’ विश्लेषण करा. (२०१३, १० गुण आणि २०० शब्द मर्यादा.)
* American Revolution was an economic revolt against mercantilism. Substantiate.
‘‘अमेरिकन क्रांती वाणिज्यवादाच्या विरोधातील आर्थिक उठाव होता.’’ सिद्ध करा. (२०१३, १० गुण आणि २०० शब्द मर्यादा.)
* What policy instruments were deployed to contain the great economic depression?
आर्थिक महामंदीशी सामना करण्यासाठी कोणत्या धोरणात्मक साधनांचा वापर करण्यात आलेला होता? (२०१३, १० गुण आणि २०० शब्द मर्यादा.)
* What were the events that led to the Suez Crisis in 1956? How did it deal a final blow to Britain’s self-image as a world power?
कोणत्या घटनांमुळे १९५६ मधील सुवेझ संकट (Suez Crisis) निर्माण झालेले होते? त्याने कशा प्रकारे ब्रिटनच्या स्वयंकित जागतिक सत्तेच्या प्रतिमेवर शेवटचा प्रहर केला? (२०१४, १० गुण आणि १५० शब्द मर्यादा.)
* Why did the industrial revolution first occur in England? Discuss the quality of life of the people there during the industrialization. How does it compare with that in India at present times?
सर्वप्रथम औद्योगिक क्रांती इंग्लंडमध्येच का झाली? औद्योगिकीकरणाच्या काळामधील तेथील लोकांच्या जीवनाच्या गुणवत्तेची चर्चा करा. भारताच्या सद्यस्थितीमधील जीवन गुणवत्तेशी ती कशी तुलनात्मक आहे? (२०१५, १२.५ गुण आणि २०० शब्द मर्यादा.)
* To what extend can Germany be held responsible for causing the two World Wars? Discuss critically.
कोणत्या मर्यादेपर्यंत जर्मनीला दोन जागतिक महायुद्धासाठी जबाबदार धरले जाऊ शकते? समीक्षात्मक चर्चा करा. (२०१५, १२.५ गुण आणि २०० शब्द मर्यादा.)
* The anti-colonial struggles in West Africa were led by the new elite of Western -educated Africans. Examine.
पश्चिमी आफ्रिकेतील वसाहतविरोधी संघर्षचे नेतृत्व पाश्चिमात्य शिक्षण घेतलेल्या नव अभिजन वर्गाने केलेले होते. परीक्षण करा. (२०१५, १२.५ गुण आणि २०० शब्द मर्यादा.)
* What problems are germane to the decolonization process in the Malay Peninsula?मलाय द्वीपकल्प (Malay Peninsula)
निर्वसाहतीकरण प्रक्रियेसाठी कोणकोणत्या समस्या सुसंगत होत्या? (२०१७, १० गुण आणि १५० शब्द मर्यादा.)
२०१८ मध्ये या घटकावर थेट प्रश्न विचारण्यात आलेला नाही.
प्रश्नांचे आकलन
औद्योगिक क्रांती, साम्राज्यवाद आणि वसाहतवाद यावरील प्रश्नांचे योग्य आकलन होण्यासाठी साम्राज्यवाद आणि वसाहतवाद हे नेमके काय होते? याची सुरुवात कशी झाली? यासाठी नेमके कोणते घटक कारणीभूत होते? आणि औद्योगिक क्रांतीला वसाहतवाद आणि साम्राज्यवाद यामुळे कसा फायदा झाला? याविषयी सर्वप्रथम माहिती असणे गरजेचे आहे. युरोपातील प्रबोधन युग, त्याची पाश्र्वभूमी आणि त्याचे समाजाच्या सर्व जीवनावर झालेले परिणाम या घटकांचा सर्वप्रथम अभ्यास करावा लागतो. त्या देशांनी सुरू केलेली वसाहतवाद आणि साम्राज्यवादाची प्रक्रिया, त्याअंतर्गत त्यांनी आशिया, अमेरिका आणि आफ्रिका खंडात वसाहती स्थापन करून साम्राज्यवाद कशा प्रकारे निर्माण केला याचे योग्य आकलन करता येत नाही.
अमेरिकन क्रांतीसंबंधीचा प्रश्न समजून घेण्यासाठी आधी काही गोष्टींची माहिती घेणे आवश्यक आहे. सर्वप्रथम वाणिज्यवाद म्हणजे काय होते आणि इंग्लंड या देशांनी वाणिज्यवादाद्वारे अमेरिकन वसाहतीची आर्थिक नाकेबंदी कशी केलेली होती इत्यादीची माहिती घेणे गरजेचे आहे. या माहितीचा वापर करून अमेरिकन क्रांती ही वाणिज्यवादाच्या विरोधातील आर्थिक उठाव कसा होता हे आपणाला सोदाहरण सिद्ध करता येते.
आर्थिक महामंदीशी संबंधित प्रश्न सोडविताना आपणाला आर्थिक धोरणांचा मुख्यत्वे विचार करावा लागतो. ही धोरणे नेमकी कोणती होती व या धोरणांच्या परिणाम स्वरूप नेमके काय साध्य झालेले होते, अशी माहिती असावी लागते. तसेच या प्रश्नांचे स्वरूप संकीर्ण प्रकारात अधिक मोडणारे आहे म्हणून येथे फक्त धोरणाची माहिती नमूद करून उत्तर लिहिणे अपेक्षित आहे.
पश्चिमी आफ्रिकेतील वसाहतविरोधी संघर्षांचे नेतृत्व पाश्चिमात्य शिक्षण घेतलेल्या नव- अभिजन वर्गाने केलेले होते, परीक्षण करा.
हा प्रश्न व्यक्तिविशेष प्रकारात मोडणारा आहे आणि या देशातील ज्या महत्त्वाच्या व्यक्ती, त्यांची नावे, कार्य विचारसरणी याची माहिती देणे अपेक्षित आहे. शिवाय त्यांनी कशा पद्धतीने यांनी नेतृत्व केलेले होते आदी सर्व पलूंचा आधार घेऊन या प्रश्नाचे उत्तर लिहिले पाहिजे. उपरोक्त प्रश्न हे संकीर्ण आणि विश्लेषणात्मक या दोन्ही माहितीचा एकत्रित आधार घेऊन विचारण्यात आलेले आहेत.
First Published on April 6, 2019 12:27 am
Web Title: article on history of modern world
No comments:
Post a Comment