कुतूहल: कापसापासून सूत निर्मिती - भाग २
सूत निर्मितीतील कताई पूर्व प्रक्रियांमध्ये िपजण (ब्लो रूम), वििपजण (काìडग), खेंचण (ड्रॉईंग), िवचरण (कोिम्बग), वात बनविणे (रोिवग) हे विभाग येतात.
कापूस जेव्हा सूत गिरणीत येतो तेव्हा तो कापसाच्या गाठींच्या रूपात येतो. या गाठींमध्ये कापूस हा गाठी बांधण्याच्या यंत्रात मोठय़ा दाबाखाली गाठींमध्ये घट्टपणे बसविलेला असतो. याशिवाय शेतातून वेचला गेलेला कापूस गाठीमध्ये तसाच बांधला गेल्यामुळे शेतात कापूस वेचताना कापसाबरोबर काही इतर अनेक गोष्टी वेचल्या जातात. त्या गाठीतील कापसामध्ये तशाच येतात. यामध्ये कापसाच्या झाडाची वाळलेली पाने, बोंडाची देठे व कवचाचे तुटके भाग, माती व वाळू यांचा समावेश असतो. ह्य़ा पदार्थाना कापसातील कचरा असे म्हणतात.
कताईपूर्व प्रक्रियांमध्ये सर्वात प्रथम ज्या प्रक्रिया कापसावर केल्या जातात त्यांमध्ये कापसातील कचरा काढून टाकणे हे सर्वात महत्त्वाचे कार्य असते. गाठींमध्ये कापूस घट्ट दाबून बसविला असल्यामुळे त्यातील कचराही कापसामध्ये घट्ट असा मिसळलेला असतो. त्यामुळे कापूस िपजून सल केल्याशिवाय कापसातील कचरा काढून टाकता येत नाही. त्यामुळे कताईपूर्व प्रक्रियांमध्ये पहिल्या दोन विभागांत कापूस िपजणे आणि त्याच वेळी कापसातील कचरा काढून टाकणे ही दोन काय्रे केली जातात.
िपजण : या प्रक्रियेमध्ये गाठीतील कापसाचे मोठे गठ्ठे फोडून त्यापासून लहान लहान पुंजके केले जातात. हे करीत असतानाच गाठीतील कापसात असलेल्या कचऱ्यामधील ५०% ते ७०% कचरा काढून टाकला जातो. िपजण प्रक्रिया करण्यासाठी यंत्रांची एक साखळी वापरली जाते.
वििपजण : िपजण विभागातून बाहेर पडणारा कापूस हा कापसाच्या लहान लहान पुंजक्यांच्या स्वरूपात असतो. परंतु चांगल्या दर्जाचे सूत बनविण्यासाठी कापूस पूर्णपणे िपजावा म्हणजे कापसाचा प्रत्येक तंतू एकमेकांपासून वेगळा करावा लागतो आणि कापसातील १००% कचरा काढून टाकावा लागतो. वििपजण प्रक्रियेमध्ये या दोन्ही क्रिया पार पाडल्या जातात. गाठीतील कापसामध्ये आणि सूतामधील कापसामध्ये आणखी महत्त्वाचा फरक म्हणजे गाठीतील तंतू हे सुटे सुटे आणि विस्कळीतपणे विखुरलेले असतात. तर सूतामध्ये कापसाचे एकमेकांपासून सुटे केलेले तंतू हे एका अखंड अशा पेडामध्ये जुळविलेले असतात. या पेडामध्ये हे तंतू एकमेकांस व पेडाच्या आसास समांतर असे असतात. या पेडास पीळ दिल्यावर त्याचे सूत तयार होते.
- चं. द. काणे (इचलकरंजी)
मराठी विज्ञान परिषद,
वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२ office@mavipamumbai.org
सूत निर्मितीतील कताई पूर्व प्रक्रियांमध्ये िपजण (ब्लो रूम), वििपजण (काìडग), खेंचण (ड्रॉईंग), िवचरण (कोिम्बग), वात बनविणे (रोिवग) हे विभाग येतात.
कापूस जेव्हा सूत गिरणीत येतो तेव्हा तो कापसाच्या गाठींच्या रूपात येतो. या गाठींमध्ये कापूस हा गाठी बांधण्याच्या यंत्रात मोठय़ा दाबाखाली गाठींमध्ये घट्टपणे बसविलेला असतो. याशिवाय शेतातून वेचला गेलेला कापूस गाठीमध्ये तसाच बांधला गेल्यामुळे शेतात कापूस वेचताना कापसाबरोबर काही इतर अनेक गोष्टी वेचल्या जातात. त्या गाठीतील कापसामध्ये तशाच येतात. यामध्ये कापसाच्या झाडाची वाळलेली पाने, बोंडाची देठे व कवचाचे तुटके भाग, माती व वाळू यांचा समावेश असतो. ह्य़ा पदार्थाना कापसातील कचरा असे म्हणतात.
कताईपूर्व प्रक्रियांमध्ये सर्वात प्रथम ज्या प्रक्रिया कापसावर केल्या जातात त्यांमध्ये कापसातील कचरा काढून टाकणे हे सर्वात महत्त्वाचे कार्य असते. गाठींमध्ये कापूस घट्ट दाबून बसविला असल्यामुळे त्यातील कचराही कापसामध्ये घट्ट असा मिसळलेला असतो. त्यामुळे कापूस िपजून सल केल्याशिवाय कापसातील कचरा काढून टाकता येत नाही. त्यामुळे कताईपूर्व प्रक्रियांमध्ये पहिल्या दोन विभागांत कापूस िपजणे आणि त्याच वेळी कापसातील कचरा काढून टाकणे ही दोन काय्रे केली जातात.
िपजण : या प्रक्रियेमध्ये गाठीतील कापसाचे मोठे गठ्ठे फोडून त्यापासून लहान लहान पुंजके केले जातात. हे करीत असतानाच गाठीतील कापसात असलेल्या कचऱ्यामधील ५०% ते ७०% कचरा काढून टाकला जातो. िपजण प्रक्रिया करण्यासाठी यंत्रांची एक साखळी वापरली जाते.
वििपजण : िपजण विभागातून बाहेर पडणारा कापूस हा कापसाच्या लहान लहान पुंजक्यांच्या स्वरूपात असतो. परंतु चांगल्या दर्जाचे सूत बनविण्यासाठी कापूस पूर्णपणे िपजावा म्हणजे कापसाचा प्रत्येक तंतू एकमेकांपासून वेगळा करावा लागतो आणि कापसातील १००% कचरा काढून टाकावा लागतो. वििपजण प्रक्रियेमध्ये या दोन्ही क्रिया पार पाडल्या जातात. गाठीतील कापसामध्ये आणि सूतामधील कापसामध्ये आणखी महत्त्वाचा फरक म्हणजे गाठीतील तंतू हे सुटे सुटे आणि विस्कळीतपणे विखुरलेले असतात. तर सूतामध्ये कापसाचे एकमेकांपासून सुटे केलेले तंतू हे एका अखंड अशा पेडामध्ये जुळविलेले असतात. या पेडामध्ये हे तंतू एकमेकांस व पेडाच्या आसास समांतर असे असतात. या पेडास पीळ दिल्यावर त्याचे सूत तयार होते.
- चं. द. काणे (इचलकरंजी)
मराठी विज्ञान परिषद,
वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२ office@mavipamumbai.org
No comments:
Post a Comment